'EU verliest vrijwillig christelijke waarden'

Lees en huiver!
href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjeOYsQmtNKUFgGI8HX7d5cL55pdkD7AqI52xX6BTguWpjzaX2aszYRc97CyHW5eYZK9yq4t0J3H4Ka7yfjNYIzKirnxlRSZI3s8esS9iNO91dUA4vGKtRmEXwWHA8GTx36BCKmeqNdpaQG/s1600-h/LandsbergisImage.aspx.jpeg">

door onze redacteur Marc Janssens Nederlands Dagblad

BRUSSEL - Litouwen werd onder de Sovjet-Unie gedwongen traditionele waarden als solidariteit en gemeenschapszin te ondermijnen. Europa geeft diezelfde waarden prijs uit vrije wil.

Dat zegt oud-president Vytautas Landsbergis van Litouwen in een interview aan de vooravond van het staatsbezoek dat koningin Beatrix komende week aan de Baltische staat brengt. ,,Europa vecht niet meer voor de fundamenten van zijn eigen identiteit'', signaleert Landsbergis. Hij vindt dat christelijke beginselen als broederschap en het geloof in een onderscheid tussen goed en kwaad tot de kernwaarden van Europa behoren.

Landsbergis speelde een belangrijke rol bij de onafhankelijkheidsstrijd van zijn land eind vorige eeuw en werd de eerste president van het vrije Litouwen. De politicus constateert een teloorgang van waarden in Europa, die zich op diverse gebieden uit. Hij is vooral bezorgd over de geringschatting van het leven, zoals onder andere tot uiting komt in de abortuspraktijk in Europa. ,,In Oost-Europa wordt dat leven meer gewaardeerd.''

Hij had verwacht dat traditionele waarden in West-Europese landen sterker waren en constateert dat deze onder invloed van het EU-lidmaatschap nu ook in zijn eigen land slijten. Verder is hij bezorgd of Europa wel standhoudt in zijn opstelling tegenover niet-democratische landen en organisaties. ,,Ik ben bang voor een morele achteruitgang. Zal Europa zich laten dwingen om ondemocratische landen als Iran en Rusland te gehoorzamen?''

Tijdens het bezoek van koningin Beatrix aan Litouwen zullen onder meer de ontwikkelingen aan de orde komen die Litouwen doormaakt sinds de toetreding tot de EU in 2004.

Vytautas Landsbergis speelde een belangrijke rol in de recente geschiedenis van zijn land. Eind jaren tachtig behoorde hij tot de oprichters van Sajudis, de politieke beweging die Litouwen onafhankelijk van de Sovjet-Unie wilde maken. Toen de Litouwers in 1988 op het Kathedraalplein in Vilnius tegen de Russische overheersing demonstreerden, zou aanvankelijk een ander de mensenmassa toespreken. Die durfde echter op het laatste moment niet waarop Landsbergis het podium betrad.

Daarmee begon een politiek avontuur voor de man die in het dagelijks leven een getalenteerd pianist en hoogleraar muziek was. Op 23 augustus 1989 - de dag waarop vijftig jaar eerder Hitler-Duitsland en de Sovjet-Unie Oost-Europa en de Baltische staten onderling verdeelden - organiseerde Landsbergis met anderen de zeshonderd kilometer lange menselijke ketting door Estland, Letland en Litouwen. Zes miljoen mensen verbonden hand in hand de hoofdsteden Vilnius, Riga en Tallinn met elkaar.

De zege zou niet lang op zich laten wachten. 11 maart 1990 verklaarde Litouwen zich onafhankelijk van de Sovjet-Unie, waarna Estland en Letland volgden. Muziekdocent Landsbergis werd de eerste president van het land, dat na lange tijd van overheersing de vrijheid had herwonnen.

Tien geboden
Inmiddels is Litouwen lid van de NAVO en sinds 2004 ook van de Europese Unie. Landsbergis werd gekozen als afgevaardigde in het Europees Parlement, van waaruit hij zijn politieke activiteiten voortzet.

Want hoeveel vooruitgang Litouwen sinds de toenadering tot Europa ook geboekt heeft, er valt nog genoeg te doen, zegt de 75-jarige professor op zijn werkkamer in het Europees parlement te Brussel. ,,Natuurlijk is onze welvaart, onze wetgeving en ons onderwijs door de toetreding tot de EU verbeterd. Ook hebben we nu vrije toegang tot de wereld: we kunnen reizen waarheen we willen en informatie krijgen die we nodig achten. We zijn geen gesloten samenleving of gevangen natie meer. Maar tegelijk is veel van deze vooruitgang slechts een verbetering aan de oppervlakte. De rechtsstaat, de sociale zekerheid en het respect voor mensen zijn nog zeer belast door de wetgeving uit de Sovjetperiode.'' De Europese Unie biedt een kans om van deze Sovjeterfenis af te komen. Maar tegelijk zorgt de aansluiting bij Europa dat veel belangrijke waarden aan slijtage onderhevig raken, stelt Landsbergis. ,,We zien ook problemen in de Europese Unie. Europa heeft een identiteitsprobleem, omdat de christelijke beschaving ondermijnd raakt. Het continent verwaarloost de fundamenten waarop het is gebouwd. In tegenstelling tot de huidige opvattingen daarover en de rol die het christendom vandaag speelt, zijn deze voor mij wezenlijk. Europa is historisch gezien gebouwd op fundamentele christelijke beginselen als solidariteit, het geloof in een onderscheid tussen goed en kwaad en de vrijheid-plus-plicht om voor het goede te kiezen en niet voor het kwaad. Gemeenschapszin en broederschap zijn universele waarden die nooit verdwijnen. Echte vooruitgang zal er dan ook pas zijn als mensen handelen in overeenstemming met de Decaloog, de Tien Geboden, een van de beste politieke programma's.''

Het is een geluid dat politici in West-Europa niet veel meer laten horen. Een van de mensen die het meest treffend voor deze verwaarlozing van waarden gewaarschuwd heeft, is volgens Landsbergis Paus Johannes Paulus II. ,,Hij wees op de crisis in de Europese beschaving en noemde onder andere de waarde van arbeid. Werken doe je niet in de eerste plaats voor een salaris. Het verschaft de mogelijkheid om iets te creëren, om een bijdrage aan je omgeving te leveren, aan de toekomst van je volk of van je kinderen. Daarnaast wees Johannes Paulus II op de waarde van het leven. Hij waarschuwde voor de opkomende cultuur van de dood, die in plaats komt van de cultuur van het leven.''

Wreedheid
Het is vooral deze geringschatting van het leven, die de Europese beschaving bedreigt, meent Landsbergis. ,,Euthanasie en abortus zijn er symptomen van. Het lijkt erop of veel mensen niet meer kunnen nadenken over zaken die de lange termijn betreffen of zelfs de eeuwigheid. Ze denken alleen op de korte termijn, zonder plichtsbesef. Ze willen de gegeven tijd benutten en dat is alles. Maar door deze handelwijze graaft de mensheid een kuil voor zichzelf.''

Terwijl het debat over abortus in veel westerse landen is verstomd, toont Landsbergis zich over dit ethische onderwerp zeer bezorgd. ,,Abortus is een test, een lakmoesproef over hoe iemand met liefde en leven omgaat. En dat gaat niet alleen vrouwen aan, maar ook mannen. Als men zegt dat abortus normaal is, klopt er iets fundamenteel niet. In de grond van de zaak gaat het om een gebrek aan liefde. Nieuw leven is een bron van vreugde, zoals onder andere over Maria in de Bijbel wordt verteld. Je merkt dat er iemand is. Iemand! Niet iets, geen tumor die eruit gehaald kan worden omdat het ongewenst is. Ik denk dat de eenvoud waarmee mensen tot abortus kunnen besluiten, een van de redenen is waarom wreedheid in de samenleving groeit. Als je wreed kunt zijn ten opzichte van je ongeboren zoon of dochter, kun je dat ook gemakkelijker zijn ten opzichte van je geboren kinderen.''

Tegenover euthanasie staat Landsbergis minder afwijzend, omdat dit bij een stervende patiënt een daad van mededogen kan zijn. ,,Als iemand doodziek is en om hulp vraagt, kan ik dat begrijpen. Maar het is wel een diep moreel probleem, waar we niet gemakkelijk over kunnen doen.''

Dat betreft ook de discussie over embryoselectie, die nu in Nederland gevoerd wordt. ,,Ook daar is de vraag: hoe zie je een embryo? Als iets materieels dat gedood kan worden om het eigen leven beter te maken of als nieuw menselijk leven? Wanneer het doden van een embryo iets eenvoudigs wordt, ga je alleen maar verder. Je komt in een soort meetkunde terecht: wanneer is een embryo geen leven en wanneer wel?''

Bij al deze ethische discussies gaat het ten diepste om de waardering van het menselijk leven zelf, hoe moeilijk en zwaar dat ook kan zijn, aldus de Litouwse politicus. ,,In Oost-Europa wordt dat leven meer gewaardeerd. Het leven is een vreugde in zichzelf. Zelfs als je heel erg ziek bent of arm, kun je toch genieten dat de zon opgaat en dat je nog één dag extra aan je leven kunt toevoegen.''

Geboortenmachines
De vraag is hoe het komt dat deze visie op het leven steeds minder ingang in Europa vindt. Is deze kijk in Oost-Europa wellicht sterker omdat de mensen daar langer hebben geleden onder de dictaturen van de twintigste eeuw en dus beter geleerd hebben met het lijden om te gaan? ,,Het is gebrek aan wijsheid'', antwoordt Landsbergis. ,,We hadden verwacht dat deze waarden in het westelijk deel van Europa sterker waren. Onder de Sovjetoverheersing werden wij van buitenaf door het systeem gedwongen om deze traditionele waarden te ondermijnen. Maar Europa verliest ze nu uit eigen wil. Het vecht niet meer voor de fundamenten van zijn eigen identiteit.''

Dat deze waarden in Oost-Europa sterker verankerd zijn dan in het westen, heeft volgens Landsbergis dan ook niet zozeer met de Russische onderdrukking te maken. ,,Wij zijn langer afgesloten geweest van deze moderne mentaliteitsverandering en er daarom veel minder door aangetast.''

Tegelijk vinden ook in het overwegend katholieke Litouwen discussies over medisch ethische onderwerpen plaats. ,,We debatteren erover in ons parlement en in de samenleving. Daarbij is soms sprake van harde confrontaties met veel demagogie. De pro-abortusbeweging zegt dat je mensen niet kunt dwingen om tegen hun zin in kinderen te krijgen. Maar daar gaat het niet om. Natuurlijk zijn vrouwen geen slaven of een soort geboortenmachines. Zie je nieuw leven als een mens met een ziel? Dat is de vraag!''

Mensenrechten
In het Europees parlement is er weinig mogelijkheid om deze visie openlijk te verkondigen, erkent Landsbergis. Er wordt veel over mensenrechten gesproken, maar vooral in de zin dat abortus juist een mensenrecht is. Landsbergis: ,,Er zijn inderdaad niet veel oren die ernaar willen luisteren. Maar ze zijn er wel, ook buiten de christendemocratische partij. Misschien zelfs wel meer dan we denken. Het probleem is echter dat politici nauwelijks bereid zijn om hierover echt op een vriendelijke manier een debat aan te gaan. Men is in groepen verdeeld en denkt: de ander zit er gewoon naast. Over de meest wezenlijke zaken wordt hier niet gediscussieerd.''

Oude krachten
Landsbergis mag dan zorgen hebben over deze ontwikkeling in Europa, tijdens zijn bijdragen in het Europees parlement laat hij vooral en soms in stevige bewoordingen zijn kritiek op Rusland horen. Nog steeds werken daar krachten die aan oude tijden herinneren, meent de voormalige president die zijn land succesvol naar de onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie leidde. ,,Ik ben niet tegen Rusland zelf of tegen Russische mensen, want die zijn vaak heel aardig en vriendelijk. Ook probeer ik te schetsen dat Rusland niet zozeer het monster is voor anderen maar vooral een gevaar is voor zichzelf. Als systeem met een bepaalde overheid is er sprake van een inhumane mentaliteit. De mensen zijn in gevaar door het systeem dat koel, wreed en berekenend is. Het is niet goed wanneer je denkt veel mensen te moeten doden om anderen een beter leven te geven. Die wrede mentaliteit hadden Lenin en Pol Pot, maar je ziet het ook bij Rusland ten opzichte van Tsjetsjenië. Waarom wil je bijna een heel volk vernietigen om hen te weerhouden onafhankelijk te leven?''

Nog steeds zouden veel Russische machthebbers het liefst weer de controle krijgen over de Baltische staten, denkt Landsbergis. ,,Alleen zijn ze er nu niet toe in staat. Er is geen algemene overtuiging dat je het recht hebt te leven in je eigen staat. Mao heeft eens van de Sovjets en de Russen gezegd: 'ze nemen alles wat ze kunnen. Als ze iets niet genomen hebben, kunnen ze het dus niet'.''

Landsbergis ziet een gevaar waarvoor hij Europa graag wil waarschuwen. Het betreft de Europese opstelling ten opzichte van niet-democratische landen en organisaties. En opnieuw ziet Landsbergis een teloorgang van waarden. ,,Ik ben bang voor een morele achteruitgang in Europa. Zal Europa zich laten dwingen om ondemocratische landen als Iran en Rusland te gehoorzamen? Wat als Teheran Israël met nucleaire wapens bedreigt? Blijft Europa dan overeind om Israël te verdedigen? Of kijkt het aan de zijkant toe omdat het aardig gevonden wil worden, waarmee het in feite zijn onafhankelijkheid verliest?''

De Litouwse politicus is er niet gerust op, geeft hij toe. ,,Hoe zal Europa zich tegenover Bin Laden en al-Qaeda opstellen? Gaan we ooit met hen onderhandelen omdat we geen andere mogelijkheid meer zien? En geven we hen zo dan een legale status, zoals we dat nu ook al steeds meer met Hamas en Hezbollah doen?''

Nu is al-Qaeda nog geen echt belangrijke speler op het wereldtoneel, meent Landsbergis. ,,Maar als het dat wordt, ben ik bang dat Europa het zal legitimeren om even niet bedreigd te worden. Eens heeft het dat ook met Hitler gedaan. En wat gebeurt er indien Rusland openlijk fascistisch, xenofoob, antiwesters en antisemitisch wordt, wat een droom van Hitler was. Ik weet niet zo zeker of Europa dan zal doorvechten tot het eind.'' Ex-president Litouwen ziet niet enkel vooruitgang door EU-lidmaatschap

Nederland en Litouwen delen bier en klompen
Koningin Beatrix bezoekt komende week van dinsdag tot donderdag Litouwen en doet daarbij naast de hoofdstad Vilnius ook de oude hoofdsteden Trakai en Kaunas aan. Ze is uitgenodigd door de huidige president Valdas Adamkus. Tijdens het bezoek wordt onder meer aandacht besteed aan de ontwikkelingen in Litouwen sinds de onafhankelijkheid van 1990 en de toetreding tot de EU in 2004.

Volgens Landsbergis is er op het moment geen bijzondere relatie tussen Nederland en Litouwen. Maar hij juicht het toe wanneer het staatsbezoek daaraan kan bijdragen. ,,Ik hoop op meer samenwerking tussen beide landen. Onder andere op het gebied van het universitair onderwijs. Het zou goed zijn als er meer uitwisseling van studenten komt.'' Ook Nederlandse investeringen in Litouwen zijn welkom, aldus de voormalige president. Dat zou passen bij de relatie die beide landen veel eerder in de geschiedenis wel hadden. ,,We hebben twee gemeenschappelijke verschijnselen in onze tradities. Allereerst behoren we tot dezelfde culturele strook in Europa waarin het bier centraal staat. En verder kennen wij dezelfde houten schoenen als in Nederland, die ook wij 'klumpes' noemen. Ik weet zeker dat ze uit Nederland komen. Eeuwen geleden werden ze populair. Ze vormen een teken van de relatie die Nederland en Litouwen toen met elkaar hadden.''

Vytautas Landsbergis
Vytautas Landsbergis werd geboren op 18 oktober 1932. Zijn vader was een bekend architect, zijn moeder oogarts. Tot eind jaren tachtig van de vorige eeuw wijdde Landsbergis zich vooral aan zijn carrière als pianist en musicoloog. In 1969 promoveerde hij en werd vervolgens hoogleraar muziekgeschiedenis aan het Litouws conservatorium. Zijn politieke loopbaan begon in 1988, toen hij samen met anderen de beweging Sajudis oprichtte, die de Litouwse onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie nastreefde. Nadat hij bij de eerste massale demonstratie op het Kathedraalplein in de hoofdstad Vilnius op het laatste moment gevraagd werd de mensenmassa toe te spreken, werd Landsbergis de man die het overwegend katholieke Litouwen naar de onafhankelijkheid leidde. Van 1990 tot 1992 was hij de eerste president van het onafhankelijke Litouwen. In 1992 leed hij een verkiezingsnederlaag, richtte vervolgens een nieuwe partij op, de conservatieve Vaderlandsbond, die in 1996 de verkiezingen won. President werd hij echter niet meer, maar Landsbergis kwam wel in 2004 in het Europees Parlement, waar zijn partij zich aansloot bij de christendemocraten.

Vytautas Landsbergis heeft verschillende boeken en prijzen op zijn naam staan. Hij is getrouwd met Grazina Rucyte, in Litouwen een bekend pianist. Het echtpaar heeft twee dochters, beide musici, en één zoon die schrijver en filmregisseur is geworden. Over de relatie tussen muziek en politiek zegt Landsbergis: ,,Bij beide heb je te maken met de menselijke ziel. Muziek kan genezen, kracht geven en communiceren.'' Musici én politici willen hun gehoor overtuigen, aldus Landsbergis. ,,Als je een slecht musicus bent, kun je niet communiceren en geen invloed hebben op je luisteraars. En dat geldt hetzelfde voor een slecht politicus.''