Agnes Kant: Bied een uitweg voor het lijden, niet voor het leven

Agnes Kant

'Halsema gunt levensmoede ouderen hulp bij zelfdoding'. Toen ik deze kop boven een interview met de fractieleider van GroenLinks in de Volkskrant las, moest ik denken aan de vele reacties die we kregen op het thuiszorgspotje op TV over de ontmenselijking van de zorg. Naast de herkenning die het spotje opriep, kreeg ik toch ook met enige regelmaat heftige reacties als: 'van mij hoeft het zo niet meer' en 'als ik zo oud moet worden, geef mij dan maar een pil.' Halsema vervolgde haar pleidooi woensdag in een debat over euthanasie. Ze wil dat ook 'ouderen die klaar zijn met het leven' hulp bij zelfdoding kunnen krijgen, en vroeg daarom het kabinet om eventuele uitbreiding van de euthanasiewet te onderzoeken.

De SP is voorstander van de huidige euthanasiepraktijk in Nederland. Het is goed dat mensen die uitzichtloos en ondraaglijk lijden kunnen kiezen voor een menswaardige dood. Dat was al zo voordat er een wet kwam, en na de wet is er in deze praktijk voor de patiënt en de arts eigenlijk niets veranderd. De moeilijke afwegingen over het levenseinde worden door de patiënt samen met de arts en naasten gemaakt , in onderling vertrouwen.

Verruiming van de mogelijkheden tot euthanasie, zoals Halsema voorstelt, vind ik maatschappelijk ongewenst en zelfs gevaarlijk. Je kan het niet los zien van de manier hoe er met de ouderen die dit land hebben opgebouwd wordt omgegaan.

De wil om te sterven kan niet los gezien worden van de kwaliteit van leven. En kwaliteit van leven wordt mede bepaald door de omstandigheden. Vandaar dat ik, bij de woorden van Halsema, gelijk aan die reacties op het TV-spotje moest denken. De omstandigheden zijn helaas lang niet altijd menswaardig. Zie de helaas aanhoudende schrijnende voorbeelden van tekortschietende zorg en privacy in verpleeghuizen. En wat te denken van de problemen nu in de thuiszorg? Ik krijg in toenemende mate signalen dat zelfs bij terminale deze zorg niet of onvoldoende voorhanden is. Ook eenzaamheid en uitzichtloosheid onder ouderen is een ander groot probleem. Een cultureel, maatschappelijk en politiek probleem wel te verstaan, waar we gezamenlijk iets aan moeten doen. De kwaliteit van leven van ouderen wordt immers in grote mate bepaald door de wijze waarop de overheid zorgt voor de voorzieningen waar ouderen op aangewezen zijn.

Zelfbeschikking is niet los te zien van de omstandigheden en de sociale omgeving. Uiteraard is het ieders eigen vrijheid om te bepalen of je dood wilt. Maar in hoeverre zal die wens voortkomen uit pure autonomie en in hoeverre zal deze mogelijkheid, grotendeels of geheel onbewust, worden ingegeven door een gevoel van overbodigheid of eenzaamheid?

Natuurlijk, ook ik kan me heel goed voorstellen dat er ouderen zijn, van wie het echt niet meer hoeft. Die 'klaar zijn met het leven' en in volledige vrijheid heel overwogen zelf hun moment willen kiezen om te sterven. Maar het is ongewenst dat dit daarom een normale optie wordt. Een nieuwe 'vrijheid' van maakbaarheid van de dood kan heel gemakkelijk omslaan in onvrijheid.

"Menselijke waardigheid hoort altijd vooraf te gaan aan zelfbeschikking." Concludeerde Jan Marijnissen in een zeer aan te bevelen artikel over euthanasie in Roodkoper (2001).

We moeten alles op alles zetten om mensen die lijden aan het leven, een uitweg voor dit lijden te bieden, in plaats van een uitweg voor het leven.